Tranh Lụa! Nên Bảo Quản Như Thế Nào?

Khí hậu vùng nhiệt đới có tính khô ẩm. Điều này tác động đến độ bền của những phẩm vật được lưu giữ rất nhiều. Riêng mảng tranh lụa của Việt Nam, việc bảo quản như thế nào cho tốt chính là sự trăn trở cho người sưu tập. Sẽ rất khó khắc phục nếu họa sĩ, người bồi tranh không chú ý đến vật liệu dùng để vẽ hay bồi ngay từ lúc ban đầu, đã thế gặp phải người sở hữu không quan tâm lắm đến chuyện bảo quản, dẫn đến hậu quả đ ;áng tiếc cho bức tranh. Có lẽ! Ta cũng nên tìm hiểu đôi chút về những vật liệu quan yếu khi thực hiện một bức tranh lụa:

* - * - Chất liệu quan trọng nhất sử dụng làm nền vẽ, cũng là chất liệu cơ bản độ cho bền của tác phẩm. Đa phần họa sĩ sử dụng lụa sợi mỏng có màu trắng, sớ thật khít đều, mặt mịn. Lụa vẽ có pha sợi nylon nhiều sẽ khó mà ngậm màu lâu như lụa sợi tơ tằm vì sợi nylon không ngấm màu sâu và đều vào sớ sợi, thêm một khuyết điểm nữa là biểu khó ăn vào mặt giấy lót...Có lẽ ai cũng hiểu là lụa làm bằng tơ tằm hay sợi vải rất mỏng manh. Một chấ ;t liệu hữu cơ, mềm có độ bền không cao, bình thường để lâu ở những nơi có môi trường không tốt, ẩm thấp hay quá nóng sẽ dễ dẫn đến tình trạng hư hại một cách tự nhiên. Một bức tranh lụa, nếu không được bảo quản cẩn thận cũng sẽ dễ bị xuống màu, chất liệu bị khô giòn, côn trùng gặm nhấm dẫn đến hủy hoại. Chất liệu quan trọng thứ nhì được xem là linh hồn của tác phẩm. Nếu họa sĩ có điều kiện sử dụng loại phẩm màu tốt, đư 17;ng nhiên sẽ có độ bền cao. Nếu chẳng may gặp thời điểm khó khăn, không có những màu tốt họa sĩ phải gán ghép tạm bằng chất liệu không đảm bảo sẽ ảnh hưởng đến tác phẩm về lâu dài. Màu dùng cho vẽ lụa thông thường là màu nước được làm bằng khoáng chất hay thực vật. Màu khoáng ( chất vô cơ ) bền hơn. Màu thực vật ( chất hữu cơ ) dễ phai. Khi vẽ họa sĩ mô tả sự vật bằng nhiều sắc độ khác nhau, gặp phải một số màu hữu cơ không bền, tiếp x úc nhiều với ánh sáng trở nên mau phai làm cho bức tranh không còn giữ được màu nguyên thủy, chỗ mất chỗ còn rất khó chịu. Bù lại nó thể hiện cho thấy tuổi đời của nó. Sau này có loại màu Acrylic rất thuận lợi trong việc sử dụng bởi nó mang nhiều đặc tính nổi trội hơn màu nước khi dùng để vẽ trên lụa hoặc các chất liệu khác.

* - (1) * - Một phụ gia dùng để kết dính giữa tấm lụa và tờ giấy biểu (2). Nhờ lớp hồ tạo sự kết dính giữa tờ giấy biểu và tấm lụa. Đôi khi tác giả không đưa cho nhà bồi tranh mà tự làm lấy. Vì không có tay nghề nên lúc biểu hay bồi quét hồ quá dày và không đều tay làm cho hồ có chỗ dày chỗ mỏng, lâu ngày chỗ hồ mỏng mau khô không dính dễ dẫn đến bị dộp, chỗ hồ dày thì trở nên khô cứng bị giòn dễ gãy kéo theo mặt lụa gãy theo. Cộng thêm khí hậ ;u ẩm tác động vào chất bột hồ bồi dày dễ dẫn đến mặt tranh bị ố vàng, thâm kim. Rất dễ bị các côn trùng gặm nhấm vì có lớp bột hồ bồi làm mồi. Lớp giấy được xem là quan trọng không kém gì tấm lụa. Nó ảnh hưởng độ bền của mặt tranh, giúp bức tranh dày dặn, cứng cáp hơn. Sớ lụa định hình không xô lệch và tạo được mặt phẳng tốt, cũng như góp phần giữ màu vẽ trên mặt lụa được bền hơn nhờ có sự ngấm vào giấy. Giấy biểu khô ;ng tốt sẽ dễ bị giòn, ố vàng kéo theo mặt tranh ảnh hưởng theo, dẫn đến chuyện làm hư hỏng bức tranh. Việc biểu, bồi được thẳng thớm, mềm mại, mặt tranh không bị dộp, sớ lụa thẳng hàng, ngay ngắn không xô lệch...Tất cả những việc này phụ thuộc rất nhiều vào tay nghề, đẳng cấp của nhà bồi tranh (3).

Từ màu dùng để vẽ đến chất liệu của hồ, cho đến phần giấy để biểu phía sau lưng bức lụa. Sự tốt xấu của những phụ kiện đó nó quyết định đến cả 50% cho độ bền của tác phẩm. Còn lại là do khí hậu và thời tiết cùng sự gìn giữ của con người....Trường hợp họa sĩ và nhà bồi tranh ở vào thời điểm khó khăn về kinh tế hay vật liệu nên phải dùng chất liệu không tốt. Những tác phẩm đó tự thân nó đã ở vào trạng huống kém chất lư ợng ngay từ ban đầu. Nhưng bù lại, đó lại là nét đặc trưng của thời điểm... Dấu ấn thời gian. Nhìn vào là biết nó ở đâu. Thuộc thời kỳ nào...
Nếu gặp phải những tác phẩm có giá trị cao không được bảo quản kỹ đã bị hư hỏng ít nhiều. Chưa có thể phục chế...hoặc phục chế quá tốn kém... Ta nên chấp nhận mức độ hư hại đó và không nên tự sửa chữa nếu không có tay nghề.
Để tránh cho tác phẩm không bị hư hại thêm.

1 - Nên để tranh ở nơi thông thoáng, khô ráo.

2 - Tránh chỗ quá nóng, hay lạnh và ẩm.

3 - Nếu có treo. Hãy lót một ít giấy dày có độ sốp cao sau lưng tranh để góp phần hút ẩm toát từ vách tường nếu có và lâu lâu cũng nên thay miếng giấy này.

4 - Dùng băng keo bản to, dán bít các rãnh giữa khung và tấm ốp sau lưng tranh để côn trùng không thể chui vào gặm nhấm.

5 - Tránh để nơi có ánh sáng mạnh chiếu trực tiếp vào mặt tranh thường xuyên. Nên treo nơi có ánh dịu mát là hay nhất (4).
6 - Khi cho tranh vào khung kiếng. Phải để cho mặt tranh cách mặt kiếng vài ly. Không được cho áp, ép cứng mặt tranh vào mặt kính vì như vậy để lâu mặt lụa có hồ hít dính cứng vào kiếng sẽ làm cho tranh dễ bị ẩm mốc dẫn đến hư hỏng... Hiện nay các tiệm làm khung tranh có bán loại giấy làm " bo " cho tranh. Loại giấy dày này giúp cho mặt kiếng và mặt tranh luôn có một khoảng hở nhất định rất tốt.

7 - Thỉnh thoảng cũng nên kiểm tra và quét bụi. Để kịp thời phát hiện mà tránh được những tai họa xảy đến cho bức tranh...
8 - Nếu không treo, muốn cất đi. Không nên cuốn lại vì làm như thế lâu ngày nó sẽ trở thành nếp cong, đôi khi xảy ra tình trạng mặt lụa bị dộp vì khi bồi chỗ có hồ ít, kết dính kém, lúc cuộn lại chỗ đó bị tác động sẽ tự tách ra. Việc cuộn tranh lại để lâu ngày, khi mở xem, thân tranh sẽ bị oằn ưỡn không phẳng, nếu cố kéo, ép cho t hẳng ra mặt tranh sẽ bị chớn gãy, nhiều lần sẽ rách. Tốt nhất khi muốn cất đi, nên tìm hai tấm carton có diện tích lớn hơn bức tranh, trải cho tranh nằm lọt vào trong giữa hai tấm carton rồi dùng kẹp nẹp cứng bốn mép tấm carton để cho tấm tranh nằm yên vị bên trong không bị xê dịch sẽ tránh được sự hư hỏng.
9 - Tấm lót sau khung tranh nên dùng carton hay giấy dày cỡ 05 ly là tốt nhất. Tránh dùng ván ép, để lâu bị mọt ăn làm hỏng luôn cả bức tranh.
10 - Về khung và "bo" tranh lụa. Tranh lụa, hay tranh vẽ trên giấy có màu sắc mờ ảo, dịu dàng, thanh thoát không rực rỡ, mạnh mẽ như tranh sơn dầu. Một phần tranh lụa, tranh giấy khi vẽ xong thường được viền chung quanh bằng một loại lụa hay giấy màu có hoa văn chìm nổi. Thường gọi là " bo " hay là " riềm " tranh . Tùy theo màu sắc và kích thước của bức tranh mà " bo " sẽ có độ rộng hẹp phù hợp , cùng màu sắc đồng bộ hay tương phản theo ý họa sĩ hay người sở hữu áp đặt (5). Lớp " bo " này được dùng với mục đích làm n ổi bật nôi dung, tăng thêm phần thẩm mỹ cũng là để bảo vệ cho tranh. Chính vì yếu tố mỏng manh, dễ gãy, rách và bám bụi vào mặt lụa không thể lau chùi nên các nhà chơi tranh thường chọn cách lộng vào khung kính cho an toàn, tránh bụi bám và sự va quẹt có thể xảy ra làm hỏng tranh. Rất ít thấy dùng khung gỗ chạm trổ hay có nhiều chỉ viền phức tạp như tranh sơn dầu cho tranh lụa. Đa phần đều dùng khung nẹp đơn giản, thanh mảnh mộc mạc có màu đen hoặc nâu. Có lẽ để tránh bị c&# 225;i khung chạm trổ chi phối làm cho bức tranh bị nặng nề, mất đi tính mong manh, dịu dàng của chất lụa đi chăng? Nói vậy, chuyên khung tranh không nhất thiết phải thế này hay thế nọ. Tất cả do sở thích của chủ sở hữu tác phẩm quyết định. Nói chung. Khung tranh giống như cái áo. Tùy theo người và túi tiền mà chọn vải may mặc. Khung tranh cũng có sự thay đổi tùy theo sự sáng tạo của nhà làm khung của từng thời kỳ...

Thực tế hiện nay rất ít nhà họa sĩ chịu vẽ lụa đúng theo truyền thống chân chính. Bởi vì kỹ thuật vẽ hạn chế rất nhiều cho việc sáng tác. Đã thế, nếu tính về độ bền thì tranh lụa không thể so sánh được với tranh ở một số thể loại phổ thông khác. Như sơn dầu, sơn mài ... Không có sự canh tân... Phải chăng do bản chất mềm mại, màu sắc có phần nhẹ nhàng của nó nên điều muốn vượt ra khỏi cái bản chất cố hữu này e là có sự quá khó (6). Thị tr&# 432;ờng tiêu thụ hạn hẹp. Thị hiếu thưởng lãm có sự suy giảm do hiểu biết ít về tranh lụa truyền thống.... Một số nhà làm tranh dùng sơn dầu vẽ cho nhanh cho dễ. (7). Đề tài nghèo nàn quanh đi quẩn lại cứ thiếu nữ rồi cảnh đồng quê. Ăn cắp ý tưởng, mẫu mã của nhau không sáng tạo... Thấy tác phẩm nào được ưa chuộng là thi nhau chép lại tràn ngập thị trường. Đã thế nhóm thợ thấy có ăn, vẽ nguệch ngoạc thô lậu, sản xuất hàng loạt giá bèo... Các họa sĩ chân ch 37;nh không thể đáp ứng nhu cầu người mua (8). Những yếu tố này đã đẩy tranh lụa vào ngõ cụt. Những người hiểu biết chỉ có cách chọn tranh cũ có chút gì đó trong tranh để chơi...

Phạm Tư. Phong cảnh. Lụa. Kích thước: 57cm x 68cm. Thập niên 50/TK 20. Mặt lụa đã bị thời gian tác động làm cho tranh bị xậm màu.

Tú Duyên. Bà cháu. Tranh lụa. Kích thước: 30cm x 30cm. Vẽ năm 1974.
B ảo quản không kỹ. Mặt tranh có đôi chỗ bị côn trùng nhấm...

Tú Duyên. Đi cày. Thủ ấn họa. Kích thước: 29,5cm x 61cm. Thập niên 60/ TK 20.

Trương văn Ý. Bến thuyền. Tranh lụa. Kích thước: 48cm x 78cm. Vẽ năm 1994.

Trương văn Ý. Khỏa thân. Tranh lụa. Kích thước: 50cm x 80cm. Vẽ năm 1993.
Ghi chú:

.
Cauminhngoc
22/9/2014